Exposities

Varken in Vorm

Winter 2012. De crisis stuift koud over ijzig Nederland. De Kunsten dreigen te bevriezen en breken hier en daar al zelfs af. En daar, hoog in het Koude Noorden, daar ligt dan ook nog eens de monumentale Muzeheerd. Roerloos. Onder de stilte van de sneeuw. Zou er nog leven zitten in dit anders zo bruisende museum voor hedendaags realisme? Of zou de koude klop van de crisis ook hier hol aan de deur geklonken hebben? We lezen immers bijna dagelijks de huiveringwekkende berichten over musea die verdwijnen of die ijskoud moeten inkrimpen. Welaan, de voortekenen waren ook hier bepaald niet gunstig, want op 7 februari 2012, bij -10° Celsius, begaf de verwarmingsketel het: doorgebrand, gestikt in eigen rookgas. IJsbloemen kropen al snel langs de vensters omhoog, de adem bevroor waar je bijstond. En toch… toch was hier een warmte voelbaar; groot en harig hing het in de lucht. Wat speelde zich deze winter toch allemaal af in Appingedam? En wat was toch die geur, die reuk, die ooit zo vertrouwd rond boerderijen als de Muzeheerd hing? En hoor: onder de besneeuwde daken rammelde er wat op het toetsenbord bij het kille schijnsel van de monitor. Ja, er werd ondanks bevroren deurklinken en berijpt behang verhit gewerkt. Maar waaraan? Daar kunnen we – nu ook de nieuwe cv-ketel draait – kort over zijn: aan de hartverwarmende voorjaarstentoonstelling Varken in Vorm. Varkens? Ja, varkens. De Sussen. Gloria Sus Domestica!

Ruim een jaar geleden schuifelde kunstenaar Theo Zwinderman door het museum, als altijd wat voor zich uit mompelend over zijn grote liefde: varkens. Collega Rob Møhlmann ving dit licht mopperend gemompel op en informeerde belangstellend naar de aard van de mogelijke kwelling. Al snel werd duidelijk dat Theo zo graag eens een tentoonstelling over varkens zou willen zien; hij had daar al vaker met collega Robin d’Arcy Shillcock over doorgeborreld, maar wie wilde nu zoiets? Niemand. De kunst is er voor al het hogere, en varkens… tja varkens wroeten in de grond, vreten rotzooi, boeren in de blubber en baden in de modder. Laag-bij-de-grondser kan bijna niet. ‘Prachtig!’ riep Møhlmann uit en sloeg de artiest eens ferm op de gebogen schouders zodat zijn bedrukte gestalte in een wat montere houding schoot. ‘Prachtig, gaan we doen, en er moet ook een boek bijkomen, een mooi, dik, net niet roze varkensboek.’ En zo begon dit drietal, ondersteund door de nuchtere Hans Gruben, aan het aftasten van de mogelijkheden en nu is het dan zover: Varken in Vorm krijgt vorm. Tentoonstelling en boek zetten het varken weer krullend op de kunstkaart en pogen op z’n minst wat sympathie voor dit bijzondere zoogdier op te wekken, deze lobbes die aan de voet van onze geschiedenis al een millennium of acht deelneemt – zij het tegen wil en dank.

De gedurfde tentoonstelling valt in een paar delen uiteen. Allereerst is daar een min of meer historisch gedeelte. Zo zijn er vele oude etsen en gravures, bijvoorbeeld van Adriaen van Ostade of Karel Dujardin. Maar ook de beroemde ets van Rembrandt: De Zeug. Aan de laatste ontdekte Møhlmann nog wat nieuws: twee figuurtjes zijn weg gepolijst (maar meer daarover in het boek). Er zijn ook modernere werken, waaronder bruiklenen van het Drents Museum en het Groninger Museum van Ploegschilders als Johan Dijkstra en Henk Melgers. Die bruiklenen werden aangevuld met knorrende werken uit particuliere verzamelingen en uit de museumcollectie.

Daarnaast is er een mini-tentoonstelling van vele ansichtkaarten van rond 1900 toen de Nieuwjaarswens bijna steevast gepaard ging aan een varkensvoorstelling, verrijkt met munten, hoefijzers en klaverblad. En in de vitrines treft u nog allerhande zaken als een potscherf uit de 1e eeuw na Chr. met een wild zwijn of een piepklein, Egyptisch faience varkensbeeldje van 600 voor Chr.

Het kloppend hart van deze expositie wordt echter gevormd door een 100-tal werken van 38 kunstenaars (zie hieronder) die speciaal voor deze tentoonstelling langs modderige paden zijn getrokken op zoek naar hun onderwerp. Het heeft een indrukwekkend scala aan varkens opgeleverd, waaruit maar weer eens blijkt dat het varken nog onverminderd in de kunst wordt vormgegeven. Dat gebeurt inmiddels al een kleine 8000 jaar en wie zich in het vormgegeven varken verdiept, komt er al snel achter dat er sprake is van een steeds sneller uitdijend varkensuniversum. Van Big Bang tot Kiloknaller, van Miss Piggy tot Pretcondoom (echt waar), maar dat paste allemaal niet meer in het museum.

En tenslotte is daar nog het gelijknamige boek. We zijn zeer verheugd dat een aantal bekende schrijvers belangeloos een kleine bijdrage aan dit boek hebben geleverd. Schrijvers als Midas Dekkers, Yvonne Kroonenberg en Koos van Zomeren, alsook de filosoof Klaas Rozemond, bekend van zijn boek Filosofie voor de Zwijnen. Daarnaast is er een uitgebreide en rijk geïllustreerde historische inleiding over hoe het varken door de tijd (in de kunst) is vormgegeven; er is een hoofdstuk over het merkwaardige verschijnsel van varkenswenskaarten; over het varken in de religie; over de varkensslacht; en er worden diverse oudere werken uitgelicht en besproken. Kortom, een boek waarin het varken weer tot leven komt en waaruit blijkt dat we dit dier oneindig veel meer verschuldigd zijn dan het roestige rooster waarop het thans zijn korte leven verslijt.

Deelnemende kunstenaars

Roland Beijer, Marianne Bijker, Ada Breedveld, Klaas Weremeus Buning, Siemen Dijkstra, Douwe Elias, Hendrik Elings, Frans Faber, Marleen Felius, Harmke Haanstra, Han van Hagen, Ad Haring, Marianne Jansen, Lammert Joustra, Corry Kooy, Diederik Kraaijpoel, Marjolein Kruijt, Theo Onnes, Jasper Oostland, Rein Pol, Hinke Posthuma, Huib Rademakers, Marjatta Ranta Iso, Lia van Rhijn, Ben Rikken, Ruth van Royen, Robin d’Arcy Shillcock, Ton van Steenbergen, Luit Timmer, Ed Ubels, Hennie van der Vegt, Marije van Wieringen, Hiske Wiersma, Hilde Wolters, Siegfried Woldhek, Gijs Woldhek, Fiona Zondervan, Theo Zwinderman